BOBİNAJ NEDİR?
Doğru akım bobinajı, iletkenlerin ve bobinlerin motor gövdesine yerleştirilişine göre halka sargı ve tambur sargı olmak üzere iki çeşit olur. Halka sargıda iletkenler içten ve dıştan sarılır. Tambur sargıda ise iletkenler ve bobinler oyuklara yerleştirilir.

Dalgalı akım bobinajı ise bir fazlı, iki fazlı, üç fazlı olmak üzere üç türlüdür.

DOĞRU AKIM MOTOR ÇEŞİTLERİ

A) Şönt Motorlar (Paralel Sarımlı Motorlar)

Doğru akım motorları, uyarı akım sargısının endüvi ile bağlantı türlerine göre sınıflandırılırlar.Şönt motorları uyarı akım sargısının endüviye paralel olduğu motorlardır. Bu motorlarda devir sayısının ayarı yol-verici ve ayarlayıcı dirençler ile yapılır.Şönt motorlar yüksüz ve yüklü durumlarda dıştan uyarmalı motorlar gibi bir karakter gösterir. Yani yüksüz durumda kendi başlarına devir yükseltmezler ve yük altında çok az devir yitirirler. Bu tür bir karakter elektroteknikte şönt bağlantı karakteri olarak tanımlanır.Şönt motorlar dıştan uyarmalı motorların uygulandıkları sahalarda kullanılmaktadır.

B) Seri Motorlar(Seri Sarımlı Motorlar)

Bu motorlarda uyarı sargısı endüvi ile seri bağlanmıştır .Bir alan ayarlayıcı direncin uyarı sargısına paralel bağlanması suretiyle ana alanı zayıflatarak devir sayısını yükseltme işlemi bu motorlarda uygu1anmaz. Uygulansa bile çok enderdir. Seri motorlarda endüvi akımının tümü uyarı sargısından geçer. Bu nedenle endüvi akımı yükseldikçe uyarı akımı da yükselir ve bu oluşum özellikle motorun yol alması sırasında büyük olur.
Seri motorların yol alma momentleri bütün diğer motorlardan büyüktür. Yüksüz olarak yüksek devire geçme sırasında endüvi akımı ve buna bağlı olarak uyarı akımı giderek düşer. Uyarı akımı ile birlikte uyarı alan şiddeti azalacağından devir sayısı yükselir. Seri motorlar yüksüz durumda giderek devirlerini yükseltir.Bundan dolayı seri motorlar hiçbir halde düz kayışlı makinelere bağlanmamalıdır. Aksi halde kayış fırlayabilir.
Seri motora yüklenme anında endüvi akımı ve buna bağlı olarak uyarı akımı yükselir. Uyarı akımının yükselmesi sonucu döndürme momenti artar iken devir sayısı düşer.Şayet motorun akım devresinde bir öndirenç varsa, yüklenme anında devir sayısındaki azalmalar oldukça büyük olur.

Böyle bir durumda yükselen endüvi akımı öndirenç üzerinde bir gerilim düşmesine neden olur ve bunun sonucu endüvi gerilimi düşer. Endüvi akımıyla birlikte uyarı akımı da yükseldiği ve endüvi gerilimi düştüğü için, devir sayısı azalır. Seri motorlar elektrikli araçlarda, örneğin: tramvaylarda ve elektrikli otoraylarda kullanılırlar. Şayet bu motorların statoru saç paketi halinde ise, alternatif akımla da çalışabilirler.
Bazı alçak gerilimli ve yüksek güçlü seri motorlar marş motoru olarak otolarda kullanılır. Alternatif akımla da işletilmek üzere yapılmış seri motorlara üniversal motorlar denilir.

C) Sabit Mıknatıslı Motorlar(Dıştan Uyarlamalı Motorlar)

Dıştan uyarmalı motorlarda uyarı sargısı endüvi ile bağlanmaz. Uyarı akımı bağımsız bir gerilim kaynağından sağlanır.Yol-verme ve devir sayısının düşürülmesi için, örneğin: bir yol-verme direnci ile endüvi gerilimi ayarlanır. Devir sayısının yükseltilmesi için ise, örneğin: bir alan ayarlı direnç ile uyarı akımı düşürülmektedir. Dıştan uyarmalı motorların güç etiketlerinde endüvi gerilimine paralel olarak uyarı gerilimi ayrıca verilmektedir.

BOBİNAJDA DC MOTORLAR SARIM VE BAKIMI

Doğru akım makinaları hem jenaratör hem de motor olarak çalışabildiği için temelde DC motor ve jenaratör (genaratör) çalışma prensipleri aynıdır. Aradaki tek fark jenaratördeki E.M.K. (elektromotor kuvvet) çıkış geriliminden büyük iken; motordaki E.M.K. çıkış geriliminden küçük olmasıdır. Böylece güç akışı yönü değişmektedir.
Toparlarsak elektrik motoru, elektriksel enerjiyi mekanik enerjiye dönüştürerek jenaratördeki işlemin tam tersini gerçekleştirmektedir. Bilindiği gibi jenaratörler mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çevirmektedirler.

BOBİNAJDA ALTERNATÖR SARIMI VE BAKIMI

Alternatörün Parçaları

Stator (Endüvi)
Alternatörlerin statoruna endüvi denir. Gerilimin meydana geldiği kısımdır. Endüvi silisli sac paketlerinden yapılmış olup iç kısımlarına sargıların yerleştirilmesi için oluklar yerleştirilmiştir.

Endüktör (Kutuplar)
Alternatörlerin endüktör (kutup) sargılarından doğru akım dolaşır. Bu sargılara fırça ve bilezikler yardımı ile dışarıdan doğru gerilim uygulanır.

Bobinaj Arızalarının Giderilmesi

Bobinaj da Stator bobinleri önce bobinlerin kalıp ölçüleri alınıp bobinaj şeması çıkarıldıktan sonra usulüne uygun olarak sökülür.
Bobinaj da Yanmış veya erimiş bobinler oluklardan temizlendikten sonra bir veya iki bobin tam biçimi ile çıkarılarak kalıp ölçüleri alınır, sonra mikrometre ile bobin telinin çapı izoleli ve izolesiz olarak ölçülür. Bobinaj da Ayrıca oyukları yalıtmada kullanılan presbant ve diğer yalıtkan malzemenin kalınlıkları ölçülüp cins ve özellikleri belirlenir.
Bu şekilde şeması çıkarılıp oyukları temizlenerek yeniden prespantlarla yalıtılıp
sarıma hazırlanmış statora yerleştirilecek bobinler önceden alınmış ölçülere uygun kalıplarda belirli sipir sayılarında sarılarak hazırlanırlar. Bobinaj da Hazırlanan bobinler şemasındaki gibi büyük bir dikkat ve itina ile oyuklara yerleştirilir. Her bobin yerleştirildiğinde seri lamba veya meger ile kaçak ve kısa devre muayenesi yapılır. Bobinaj da Bobinlerin tamamının oyuklara yerleştirilmesi işlemi bittikten sonra gerekli uç bağlantıları yapılarak lehimlenir ve bobinaj tiret, sicim veya benzeri bir yalıtkanla bandaj yapılır. Bobinaj da En son işlem olarak vernikleme yapıldıktan sonra alternatör yeniden monte edilip devir sayısı, verdiği gerilim, akım ve benzeri değerler ölçülüp en son bir muayeneden geçirilir.

Bobinaj da Bobinlerin Düzeltilmesi

Bobinaj da Stator iletkenleri bir taraftan keski ile kesildikten sonra diğer taraftan levye veya önceden hazırlanmış yardımcı bir parça ile çıkartılır.

İletken sayısı tam olarak sayılır. Bobin grubu içerisinde ikaz sargıları bulunabilir. İkaz sargıları, ana alan sargılarına göre daha ince kesitli ve daha az sarımlıdır. İkaz sargıları da dikkatle sayılmalıdır. Bobinaj da Bobinler iki, üç, ve hatta dörtlü paralel gruplar halinde sarılmış olabilir.

Alternatörlerde oluk içerisinde oluşabilecek kısa devreler çıkış geriliminin dengesiz oluşmasına sebep olur. Bobinlerin çizilmeden oluk içerisine yerleştirilmeleri gerekir. Bunun için oluk kenarında metal çapaklar Resimde görüldüğü gibi ince bir eğe ile
temizlenmelidir

Bobinaj da Oluklar temizlendikten sonra olukların yalıtımı için presbant ölçüsü ve Resimde
görüldüğü gibi kalınlığı alınır.

Bobinaj da Ölçüsü alınan presbant oluk sayısı kadar kesilir. Stator oluklarına yerleştirilir.
Presbantların Kesilmesi
Ölçüsü alınan bobinlerin sarımına geçilir. Önce sarılacak iletkenin çapı sarılacak
alternatör için kontrol edilir. Bobin kenar sayısı kadar kalıp hazırlanarak sarım makarada yapılır. Bobinlerin sarımı
Sarılan bobinler özenle makaralardan çıkartılır. Kenarların dağılmaması için iletkenle bağlanır. Bobinlerin kalıplardan çıkarıldığı gibi oluklara yerleştirilmeleri gerekir.

Bobinaj da Çıkış geriliminin düşmemesi, iletkenlerin zarar görmemesi için iletkenler oluklara
itina ile yerleştirilir. Bobin grubu bölünerek oluklara yerleştirilir

Bobinaj da İletkenlerin çıkmaması için oluklara kapak yerleştirilir. Kapak buyu stator
kenarından iki-üç milimetre kadar dışarıya kadar olacak şekilde hazırlanır.

Bobinaj da Oluk içerisine yerleştirilen bobinler plastik çekiçle yardımıyla düzeltilir ve şekil verilir. Bobinlere kesinlikle metal cisimle vurulmaz.

Bobinaj da Bobin kenar sayısı kadar kalıp hazırlanarak sarım makarada yapılır. Bobinlerin sarımı Sarılan bobinler özenle makaralardan çıkartılır. Kenarların dağılmaması için iletkenle bağlanır. Bobinlerin kalıplardan çıkarıldığı gibi oluklara yerleştirilmeleri gerekir.